Dość często pacjenci skarżą się na pogorszenie swoich możliwości poznawczych w trakcie leczenia onkologicznego. Zwykle mówią o trudnościach z koncentracją uwagi, czy problemach z pamięcią. Jak mówi literatura pogorszenie zdolności poznawczych dotyka pacjentów w trakcie leczenia chemioterapię, hormonoterapią, radioterapią, a także może pojawić się po narkozie (znieczuleniu ogólnym), w wyniku farmakologicznej menopauzy, stresu czy zmęczenia. Jak pokazały dotychczasowe badania zjawisko to dotyka od 17 do 75% pacjentów. Zaburzenia te mają charakter czasowy (kilka dni, tygodni, miesięcy a czasami lat) oraz ich nasilenie może być bardzo różne i zmieniać się na przestrzeni czasu. Popularnym określeniem na te zaburzenia jest „chemobrain” i „chemo-fog” – nie są to natomiast określenia naukowe.
Z czego to może wynikać?
- chemioterapia – może powodować uszkodzenia neronów, zmiany metaboliczne w mózgu, spadek aktywności neurotransmiterów,
- hormonoterapia – szczególnie u kobiet leczonych z powodu raka piersi, ponieważ estrogen ma korzystny wpływ na funkcjonowanie mózgu, to „wyłączenie” go może niekorzystnie wpływać na funkcje poznawcze,
- radioterapia – szczególnie skierowana na głowę może wywoływać zmiany w funkcjach poznawczych,
- rozregulowanie cytokin prozapalnych – czyli białek, które pełnią istotne funkcje w układzie immunologicznym, im wyższy poziom cytokin tym bardziej pogorszone funkcje poznawcze,
- wpływ leków – szczególnie leków przeciwbólowych i przeciwwymiotnych,
- predyspozycje genetyczne,
- stan psychiczny – depresja może również pogarszać funkcje poznawcze,
Jakie objawy można zaobserwować?
- zapominanie różnych informacji, np. daty zaplanowanego badania, termin spotkania,
- zapominanie słów, np. w trakcie mówienia o czymś nie można przypomnieć sobie jakiegoś konkretnego słowa,
- trudności w nadążaniu za rozmową, pacjenci skarżą się, że trudniej im rozmawiać z kilkoma osobami w jednym czasie,
- trudność z utrzymaniem koncentracji, łatwe rozpraszanie się, np. w trakcie czytania książki
- trudność z wykonywaniem kilku zadań jednocześnie,
- poczucie zmęczenia,
- pogorszenie zdolności matematycznych, nawet proste działania matematyczne sprawiają problemy,
- poczucie dezorientacji i zagubienia w czasie i przestrzeni,
Jak sobie pomóc?
Na dzień dzisiejszy nie ma skutecznego leczenia farmakologicznego zaburzeń poznawczych, warto natomiast pamiętać o kilku rzeczach, które mogą być pomocne:
- notatki, korzystanie z kalendarza – warto zapisywać sobie terminy spotkań, badań, robić listę zadań, listę zakupów,
- pomoc bliskich – warto poprosić aby ktoś towarzyszył na wizytach lekarski,
- aktywność fizyczna – poprawia samopoczucie, dodaje energii i zmniejsza poczucie zmęczenia,
- rutyna – warto utrzymywać rutynę dnia codziennego, ponieważ ułatwia codzienne funkcjonowanie,
- „gimnastyka umysłu” – wszelkie ćwiczenia, łamigłówki, zadania, które będą angażowały umysł do pracy,
- nauka języka obcego
- dieta – unikanie diet eliminacyjnych, monodiet, dbanie o to by w diecie były warzywa i owoce, które mają antyoksydanty i polifenole,
- sen – dbanie o higienę snu,
Przyznam, że wiele razy spotkałam już na oddziale pacjentów wściekających się nad krzyżówkami czy książką. W takich sytuacjach staram się zwykle wyjaśnić pacjentom z czego te trudności mogą wynikać. Dla wielu osób takie wyjaśnienie daje uspokojenie, ponieważ „chemobrain” potrafi wzbudzić lęk i niepokój. Pamiętajcie koniecznie by wszelkie niepokojące Was dolegliwości zgłaszać swojemu lekarzowi prowadzącemu.
Bibliografia:
- Sesiuk A., Rzepiela L., „Wybrane zaburzenia psychiczne w przebiegu chorób nowotworowych”, Psychiatria, Psychologia Kliniczna 2016, 16(1), p.21-26
- Gołata Sz., Borkowska A., „Chemobrain – zarys metodologii badań neuropsychologicznych nad dysfunkcjami poznawczymi po chemioterapii”, Medycyna Paliatywna 2015, 7(4):228-235,
- Bury M., „Uwarunkowania zaburzeń poznawczych powstających w skutek leczenia onkologicznego i wybrane sposoby terapii kognitywnych”, Psychiatria, Psychologia Kliniczna 2015, 15(1), p. 26-32,
- Kwiatkowka K., „Co to jest chemobrain, czyli funkcjonowanie poznawcze w chorobie nowotworowej”, www.zwrotnikraka.pl
- „Chemobrain, czyli jak chemioterapia wpływa na mózg”, www.pieknoumyslu.com
- Krawczyk P., „Chemobrain, czyli chemioterapia a pamięć”, www.psychiatriaonkologiczna.pl
