Artykuł przygotował: dr Albert Jeznach – specjalisty medycyny bólu
Ból nowotworowy to jedno z najczęstszych i najbardziej uciążliwych powikłań choroby nowotworowej, które dotyka ponad połowy pacjentów. W zaawansowanych stadiach nowotworu może występować nawet u 90% chorych. Ból ten często ma charakter przewlekły i może znacząco obniżać jakość życia pacjentów. Właściwe leczenie bólu nowotworowego jest niezwykle ważne dla poprawy komfortu życia pacjentów i ich rodzin. W tym artykule omówimy rolę opioidów, drabiny analgetycznej i leków wspomagających w skutecznym leczeniu bólu nowotworowego.
Rodzaje bólu nowotworowego
Ból nowotworowy jest złożonym zjawiskiem, na które składa się wiele czynników. Może być spowodowany przez sam nowotwór (ucisk guza na tkanki, naciekanie tkanek przez komórki nowotworowe), a także przez metody leczenia onkologicznego (chirurgia, radioterapia, chemioterapia).
- Ból receptorowy (nocyceptywny) powstaje w wyniku podrażnienia nocyceptorów (receptorów bólowych) znajdujących się w tkankach organizmu. Może mieć charakter somatyczny (ból kości, skóry, mięśni) lub trzewny (ból narządów wewnętrznych).
- Ból neuropatyczny jest wynikiem uszkodzenia lub dysfunkcji układu nerwowego. Może być spowodowany przez naciekanie nerwów przez guz nowotworowy, ucisk rdzenia kręgowego lub jako skutek uboczny chemioterapii czy radioterapii.
- Ból mieszany to najczęstszy rodzaj bólu nowotworowego. Łączy w sobie cechy bólu receptorowego i neuropatycznego.
Drabina analgetyczna WHO
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała trójstopniową drabinę analgetyczną, która jest podstawą farmakoterapii bólu nowotworowego. Jej celem jest stopniowe zwiększanie siły działania leków przeciwbólowych w zależności od nasilenia bólu.
- I stopień: W przypadku bólu o łagodnym nasileniu stosuje się leki nieopioidowe, takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub metamizol. Mogą być stosowane w monoterapii lub w skojarzeniu.
- II stopień: Jeśli ból jest umiarkowany, do leków pierwszego stopnia dodaje się słabe opioidy, takie jak tramadol, kodeina, dihydrokodeina oraz niskie dawki silnych opioidów takich jak oksykodon lub morfina.
- III stopień: W przypadku bólu silnego i bardzo silnego stosuje się silne opioidy, takie jak morfina, oksykodon, fentanyl lub buprenorfina.
Opioidy w leczeniu bólu nowotworowego
Opioidy są silnymi lekami przeciwbólowymi, które działają poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi w mózgu i rdzeniu kręgowym. Skutecznie łagodzą ból o różnym charakterze i nasileniu. W leczeniu bólu nowotworowego stosuje się zarówno słabe, jak i silne opioidy.
Słabe opioidy (tramadol, kodeina, dihydrokodeina) są stosowane w bólu o umiarkowanym nasileniu. Tramadol jest najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy, ponieważ ma mniej skutków ubocznych niż kodeina i dihydrokodeina.
Silne opioidy (morfina, oksykodon, fentanyl, buprenorfina) są stosowane w bólu o silnym i bardzo silnym nasileniu. Morfina jest najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy, ale w przypadku niewydolności nerek zaleca się stosowanie innych opioidów, takich jak fentanyl czy buprenorfina.
Koanalgetyki (leki wspomagające)
Oprócz leków przeciwbólowych stosuje się również koanalgetyki, czyli leki, które nie są typowymi lekami przeciwbólowymi, ale mogą nasilać działanie przeciwbólowe innych leków lub działać przeciwbólowo w określonych typach bólu.
W leczeniu bólu nowotworowego stosuje się następujące grupy koanalgetyków:
- Leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina, duloksetyna) – mogą być skuteczne w leczeniu bólu neuropatycznego i bólu przewlekłego z towarzyszącą depresją.
- Leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna, pregabalina) – są stosowane głównie w leczeniu bólu neuropatycznego.
- Kortykosteroidy (np. deksametazon) – mogą być stosowane w leczeniu bólu kostnego, obrzęku mózgu i innych stanów zapalnych.
- Bisfosfoniany (np. kwas zoledronowy) – są stosowane w leczeniu bólu kostnego spowodowanego przerzutami nowotworowymi.
Podsumowanie
Leczenie bólu nowotworowego jest złożonym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Opioidy, drabina analgetyczna WHO i leki wspomagające odgrywają kluczową rolę w skutecznym leczeniu bólu nowotworowego. Ważne jest, aby leczenie było prowadzone przez doświadczonego lekarza, który dobierze odpowiednie leki i ich dawki, monitorując jednocześnie skuteczność terapii i ewentualne działania niepożądane.
Źródła:
- Wordliczek, J., Dobrogowski, J., & Wydawnictwo Lekarskie, P. Z. W. L. (Eds.). (2017). Leczenie bólu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Wordliczek j., Zajączkowska R., Woroń J., Leczenie bólu u chorych na nowotwory. Najnowsze wytyczne, 2020/5 (7), Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Więcej o doktorze Jeznachu możecie poczytać na jego stronie: https://jeznachmd.com/
