Zakończenie leczenia onkologicznego to moment przełomowy, często niosący ze sobą złożone i pozornie sprzeczne emocje, takie jak ulga i radość, ale także niepokój i obawy o przyszłość. Okres ten otwiera nowy etap w życiu pacjenta, związany z powrotem do codzienności bez intensywnych wizyt w szpitalu, jednak wiąże się z szeregiem wyzwań emocjonalnych, psychicznych i społecznych. Wiele osób po przebytej chorobie nowotworowej doświadcza głębokich zmian w postrzeganiu świata i siebie, co wymaga kompleksowego wsparcia w odbudowie równowagi i adaptacji do nowej rzeczywistości.
Dlaczego po leczeniu pojawiają się trudne emocje?
- Poczucie „zawieszenia”: Po intensywnym okresie leczenia i stałych wizytach u lekarza, nagle pojawia się pustka. Może brakować celu, rutyny, a nawet poczucia bezpieczeństwa, które dawała stała opieka medyczna.
- Lęk przed nawrotem: Jest to jedno z najsilniejszych i najbardziej uporczywych uczuć. Strach, że choroba może wrócić, towarzyszy wielu osobom przez długi czas po zakończeniu leczenia, wpływając na codzienne funkcjonowanie i planowanie przyszłości.
- „Scan anxiety”: Lęk związany z kontrolnymi badaniami obrazowymi potrafi w znaczący sposób wpłynąć na codzienne funkcjonowanie. Oczekiwanie na wyniki badań wiąże się z ogromnym stresem i niepewnością.
- Zmęczenie psychiczne: Leczenie onkologiczne wyczerpuje nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Może to prowadzić do drażliwości, problemów z koncentracją czy apatii. Jest to rezultat zarówno bezpośredniego wpływu terapii (np. chemioterapii, radioterapii), jak i długotrwałego stresu związanego z chorobą.
- Zmiany w wyglądzie i funkcjonowaniu ciała: Leczenie często prowadzi do zmian fizycznych, które mogą wpływać na samoocenę i poczucie własnej wartości. Dotyczy to zarówno widocznych zmian (np. utrata włosów, blizny po operacjach), jak i niewidocznych (np. neuropatia, problemy z funkcjonowaniem narządów).
- Zmiany w funkcjonowaniu poznawczym: Pacjenci mogą obserwować spadki w funkcjonowaniu poznawczym, często nazywane „chemo brain”. Jest to normalna konsekwencja leczenia, która może występować nawet do dwóch lat po jego zakończeniu. Problemy z pamięcią, koncentracją czy trudności w wykonywaniu złożonych zadań mogą znacząco utrudniać powrót do normalnej aktywności.
- Trudności w relacjach: Zarówno bliscy, jak i znajomi mogą nie wiedzieć, jak się zachować, co może prowadzić do poczucia niezrozumienia i izolacji. Niekiedy pacjenci czują się niezrozumiani przez otoczenie, które nie jest w stanie w pełni pojąć ich doświadczeń.
- Poczucie straconego czasu: Myśli o tym, co zostało utracone w czasie choroby, mogą być przytłaczające. Może to obejmować utracone lata życia, kariery, relacje, a także poczucie „ukradzionej” przyszłości.
- Kwestie egzystencjalne i duchowe: Pacjenci mogą zastanawiać się, czy ich życie ma sens, czy istnieje życie po śmierci, dlaczego muszą cierpieć, lub czy Bóg ich opuścił. Te rozważania mogą poddawać w wątpliwość dotychczasowe przekonania w sferze egzystencjalnej i religijnej, prowadząc do kryzysu wiary lub sensu życia.
Przywracanie równowagi emocjonalnej
- Profesjonalna pomoc psychologiczna, psychoonkologiczna, psychoterapeutyczna
Wielu pacjentów potrzebuje pomocy psychologicznej, aby poradzić sobie z doświadczeniem choroby i powrócić do równowagi. Jeśli próby samodzielnego radzenia sobie z lękiem przed nawrotem nie przynoszą efektów, lub gdy występują problemy ze snem, obniżony nastrój, zwiększona drażliwość, trudności z koncentracją, silny lęk, wycofanie z codziennych aktywności, czy poczucie braku sensu – warto skorzystać z pomocy. Pomoc jest niezbędna także, gdy cierpienie emocjonalne znacząco zakłóca codzienne funkcjonowanie, np. w przypadku długotrwałego płaczu bez ulgi, utraty sensu życia, niemożności kontrolowania gniewu, czy trudności z powrotem do normalnego życia po leczeniu.
- Leczenie farmakologiczne
W niektórych przypadkach, gdy objawy depresji lub lęku są nasilone, pomocne mogą być leki przeciwlękowe lub przeciwdepresyjne. Decyzję o ich zastosowaniu zawsze należy skonsultować z lekarzem psychiatrą
- Dbanie o swoje potrzeby fizyczne
Aktywność fizyczna: Nawet krótki spacer, łagodna joga czy delikatne ćwiczenia pomagają redukować stres, poprawiają nastrój i dodają energii. Aktywność fizyczna wspiera uwalnianie endorfin, co naturalnie poprawia samopoczucie i pomaga w walce ze zmęczeniem.
Zdrowa dieta: Odżywcza dieta wpływa na funkcjonowanie mózgu i ogólne samopoczucie, wspierając stabilność energetyczną i psychiczną. Odpowiednie nawodnienie i zbilansowane posiłki są fundamentem dobrej kondycji psychofizycznej.
Sen: Zapewnienie sobie wystarczającej ilości snu jest kluczowe dla regeneracji psychiki. Problemy ze snem są częste po leczeniu onkologicznym, dlatego ważne jest stworzenie sprzyjających warunków do wypoczynku i, w razie potrzeby, szukanie pomocy w ich regulacji.
- Techniki relaksacyjne i uważność (mindfulness)
Regularne praktykowanie medytacji, ćwiczeń oddechowych, jogi czy technik relaksacyjnych pomaga obniżyć poziom stresu, uspokoić umysł i skupić się na chwili obecnej, zamiast na obawach o przyszłość.
- Rozmowa i wsparcie
Otwarta i szczera komunikacja jest podstawą zdrowych relacji w czasie choroby i po jej zakończeniu. Ważne jest, aby mieć przestrzeń do dzielenia się swoimi przeżyciami, obawami, lękami, smutkiem czy nawet złością, bez obawy o niezrozumienie czy ocenę.
Grupy wsparcia stanowią cenne źródło pomocy, oferując możliwość dzielenia się uczuciami i doświadczeniami z osobami, które przeszły podobną drogę. Uczestnictwo w grupie stwarza poczucie przynależności, zmniejsza osamotnienie i dostarcza praktycznych porad dotyczących radzenia sobie z problemami w pracy czy relacjach.
- Stopniowy powrót do aktywności
Powrót do starych zainteresowań lub odkrywanie nowych może dać poczucie radości i celu.Stopniowe angażowanie się w życie towarzyskie pomaga odbudować poczucie przynależności. Nie musisz od razu wracać do pełni aktywności – zacznij od małych kroków.Powrót do pracy/wolontariatu: Jeśli jesteś gotowy, praca lub wolontariat mogą dać poczucie celu, struktury i normalności.
- Praktyki duchowe
Praktyki duchowe, takie jak modlitwa, rozmowy z kapelanem lub przewodnikiem duchowym, czytanie pism religijnych, przebywanie w naturalnych sceneriach czy docenianie piękna przyrody, mogą pomóc w nadaniu znaczenia chorobie, podnieść poczucie kontroli i doświadczyć komfortu. Poczucie więzi z innymi współwyznawcami zmniejsza poczucie izolacji i samotności, a modlitwa może być okazją do wyrażenia własnych emocji i negatywnych uczuć
Źródła:
- Alabdaljabar, M. S., Muhsen, I. N., Knight, J. M., Syrjala, K. L., & Hashmi, S. K. (2021). Free of malignancy but not of fears: A closer look at Damocles syndrome in survivors of hematologic malignancies. Blood reviews, 48, 100783. https://doi.org/10.1016/j.blre.2020.100783
- Bergerot, C. D., Philip, E. J., Bergerot, P. G., Siddiq, N., Tinianov, S., & Lustberg, M. (2022). Fear of cancer recurrence or progression: what is it and what can we do about it?. American Society of Clinical Oncology Educational Book, 42, 18-27.
- Cincidda, C., Pizzoli, S. F. M., & Pravettoni, G. (2022). Remote psychological interventions for fear of cancer recurrence: scoping review. JMIR cancer, 8(1), e29745.
- de Walden-Gałuszko, K. (2013). Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej. Current Gynecologic Oncology, 4(11), 302-321.
- de Walden-Gałuszko, K., Majkowicz, M., & Zdun-Ryżewska, A. (2013). Zaburzenia przystosowania do choroby nowotworowej–trudności diagnostyczne zespołów depresyjnych. Psychoonkologia, 1, 10-15.
- Goerling, U., Hinz, A., Koch-Gromus, U., Hufeld, J. M., Esser, P., & Mehnert-Theuerkauf, A. (2023). Prevalence and severity of anxiety in cancer patients: results from a multi-center cohort study in Germany. Journal of Cancer Research and Clinical Oncology, 1-9.
- Gołota, S., Białczyk, K., Wyszkowska, Z., Popiołek, A., Krajnik, M., & Borkowska, A. (2017). Lęk i depresja u chorych na nowotwory—co tracimy?
- Grassi, L., Caruso, R., Riba, M. B., Lloyd-Williams, M., Kissane, D., Rodin, G., … & Ripamonti, C. I. (2023). Anxiety and depression in adult cancer patients: ESMO Clinical Practice Guideline. ESMO open.
- Hall, D. L., Jimenez, R. B., Perez, G. K., Rabin, J., Quain, K., Yeh, G. Y., … & Peppercorn, J. M. (2019). Fear of cancer recurrence: a model examination of physical symptoms, emotional distress, and health behavior change. Journal of oncology practice, 15(9), e787-e797.
- https://www.bcna.org.au/media/4167/bcna-fact-sheet-fear-of-cancer-recurrence-jan-2017.pdf
- Humeniuk, E., Dąbska, O., & Krupa, A. (2018). Nasilenie zaburzeń depresyjnych wśród pacjentów onkologicznych. Rozprawy Społeczne, 12(3), 55-63.
- Joanna Matuszczak – Świgoń, Jagoda Walendowska, Terapia poznawczo – behawioralna w chorobach nowotworowych, Psychoterapia 2 (181) 2017
- Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Kryzysy zdrowia a możliwości zmagania się z cierpieniem choroby somatycznej. Sztuka Leczenia, 20, 1-2.
- Murawiec, S. (2012). Depresja u osób z chorobą nowotworową. Rozpoznawanie i leczenie–aspekty praktyczne. OncoReview, 2(3 (7)), 201-208.
- Pietrzyk, A. (2010). Interwencje poznawczo-behawioralne dla chorych na nowotwory i ich bliskich-możliwość podnoszenia jakości ich życia. Psychoonkologia, 12(2), 58-57.
- red. Clark D.M., Fairburn Ch.G., Terapia poznawczo – behawioralna. Badania naukowe i praktyka kliniczna, Alliance Press, Gdynia 2006
- Rolińska, A., Furmaga, O., Kwaśniewski, W., & Makara-Studzińska, M. (2011). Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej. Current Problems of Psychiatry, 11(4).
- Sesiuk, A., & Rzepiela, L. (2016). Wybrane zaburzenia psychiczne w przebiegu chorób nowotworowych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 16(1), 21-26.
- Sheila N Garland, Jillian A Johnson, Josee Savard, Philip Gehrman, Michael Perlis, Linda Carlson & Tavis Campbell (2014) Sleeping well with cancer: a systematic review of cognitive behavioral therapy for insomnia in cancer patients, Neuropsychiatric Disease and Treatment, 10:, 1113-1124, DOI: 10.2147/NDT.S47790
- Skalski, M. (2006). Zaburzenia snu w chorobach nowotworowych. Onkologia w Praktyce Klinicznej, 2(1), 32-39.
- Stirling Moorey i Steven Greer, Terapia poznawczo – behawioralna osób z chorobą nowotworową, Alliance Press, Gdynia 2007
- Tomaszewska, I. (2000). Psychologiczne aspekty depresji w chorobach nowotworowych. Psychoonkologia, 7, 9-18
- Wells A., Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Praktyczny podręcznik i przewodnik po teorii, WUJ, Kraków 2010
