Lęk przed nawrotem

Lęk przed nawrotem raka (Fear of cancer recurrence FCR) jako formalna diagnoza nie istnieje w klasyfikacjach diagnostycznych. Jednak według dostępnych w literaturze danych problem ten dotyka bardzo wielu pacjentów, którzy zakończyli leczenie onkologiczne. W literaturze problem lęku przed nawrotem określany jest jako jeden z najczęściej zgłaszany problemów przez pacjentów oraz ich bliskich, a także określany jest jako jeden z najbardziej niezaopiekowanych obszarów problemowych. Biorąc pod uwagę, że przybywa pacjentów po przebytej chorobie nowotworowej problem lęku przed nawrotem staje się coraz bardziej istotnym zagadnieniem.

Pamiętajmy jednak, że lęk przed nawrotem jest „normalną” reakcję na przebytą chorobę nowotworową. W zależności od nasilenia lęku może on mieć zarówno charakter adaptacyjny (pacjent bardziej dba o swoje zdrowie) jak i nieadaptacyjny (zakłócający codzienne funkcjonowanie pacjenta).

Definicja i rozpowszechnienie

Lęk przed nawrotem (FCR) definiowany jest w literaturze jako: „strach, zamartwianie się i niepokój związany z możliwością nawrotu lub postępu raka”. Klinicyści określili cztery kluczowe cechy charakteryzujące lęk przed nawrotem: „wysoki poziom zaabsorbowania, wysoki poziom zmartwień, wytrwałość i nadmierna czujność wobec objawów cielesnych”.

Rozpowszechnienie lęku przed nawrotem jest dość duże, literatura mówi o 40 – 70 % pacjentów, którzy zakończyli leczenie. Duża rozpiętość wynika z rożnego definiowania i diagnozowania lęku przed nawrotem. Literatura wskazuje, że lęku przed nawrotem częściej doświadczają młodsi pacjenci, kobiety oraz osoby, które zgłaszają brak wystarczającego wsparcia. Podstawą do rozpoznania u pacjenta lęku przed nawrotem jest wywiad. Narzędzia kwestionariuszowe nie są dostępne w Polsce.

Obawy zgłaszane przez pacjentów doświadczających lęku przed nawrotem

• ponowne leczenie i związane z nim skutki uboczne uciążliwe dla pacjenta,
• lęk przed bólem,
• konieczność zrezygnowania z pracy,
• wpływ nawrotu na codzienne życie pacjenta i jego bliskich,
• obawy o bliskich, jak oni będą sobie radzić,
• konieczność ponoszenia kosztów leczenia,
• lęk przed śmiercią,
• lęk przed niepełnosprawnością,

Wpływ lęku przed nawrotem na życie pacjenta

• pogorszenie jakości życia,
• cierpienie emocjonalne,
• pogorszenie koncentracji, pamięci,
• pojawienie się zaburzeń snu,
• rezygnowanie z przyjemnych aktywności, wycofanie z kontaktów,
• pogorszenie relacji z partnerem, rodziną, przyjaciółmi,
• rezygnacja z planowania,
• zwiększenie częstości wizyt i badań lekarskich lub rezygnacja z wizyt i badań lekarskich,
• przeznaczanie wielu godzin na wyszukiwaniu informacji o chorobie i dostępnych opcjach leczenia,

Sytuacje, w których najczęściej pojawia się lęk przed nawrotem

• badania i wizyty kontrolne,
• rocznice, np. otrzymania diagnozy, operacji, ostatniej chemii itp.
• pojawienie się jakiś dolegliwości,
• utrzymujące się skutki uboczne leczenia,
• informacja o tym, że u kogoś zdiagnozowany został nowotwór,
• informacja o tym, że u kogoś nastąpił nawrót lub progresja choroby,
• informacja o śmierci z powodu choroby nowotworowej,
• kampanie społeczne dotyczące choroby nowotworowej,
• przejeżdżanie obok szpitala,

Jak radzić sobie z lękiem przed nawrotem

• znajdź aktywności, które dają Ci ukojenie, złagodzą stres, np. słuchanie muzyki, joga, pisanie dziennika, kolorowanki, robienie na drutach, itp.
• dbaj o właściwe odżywianie i odpowiednią ilość ruchu,
• koncentruj się na tym, na co masz wpływ,
• sięgaj po techniki relaksacyjne,
• nie uciekaj przed trudnymi emocjami, przyznaj, że one są i pozwól sobie na nie,
• wyznacz sobie czas na martwienie się,
• zwróć uwagę, kiedy, w jakich okolicznościach najczęściej pojawia się lęk przed nawrotem,
• zwróć uwagę na swoje myśli i zadaj sobie następujące pytania: „Czy moje obawy są uzasadnione? Co przemawia za tym, że objawy, których doświadczam oznaczają nawrót a co przemawia za tym, że tak nie jest?”
• sięgaj po uważność – pozwoli Ci być bardziej tu i teraz,
• korzystaj z grup wsparcia,
• porozmawiaj z lekarzem, dowiedz się na co powinnaś/powinieneś zwrócić uwagę,

Kiedy skorzystać z pomocy specjalistów

• jeśli zauważysz, że żadne z prób poradzenia sobie z lękiem przed nawrotem nie przynoszą efektów,
• doświadczasz problemów ze snem, obniżenia nastroju, większej drażliwości, trudności z koncentracją, silnego lęku,
• wycofujesz się z codziennych aktywności,
• masz poczucie braku sensu,

Dostępne badanie pokazują, że terapia poznawczo – behawioralna (CBT), terapia Akceptacji i zaangażowania (ACT) oraz terapia oparta na uważności (MBCT) są skutecznymi interwencjami zmniejszającymi nasilenie lęku przed nawrotem. Literatura wskazuje też na konieczność dostosowania interwencji do potrzeb pacjenta.

Źródła:

1. Grassi, L., Caruso, R., Riba, M. B., Lloyd-Williams, M., Kissane, D., Rodin, G., … & Ripamonti, C. I. (2023). Anxiety and depression in adult cancer patients: ESMO Clinical Practice Guideline. ESMO open.
2. Laskowska, J.,  & Sanna, K. (2018). Fear of progression in cancer patients. Psychoonkologia, 130-135. https://doi.org/10.5114/pson.2018.92900
3. Lebel, S., Ozakinci, G., Humphris, G., Mutsaers, B., Thewes, B., Prins, J., Dinkel, A., Butow, P., & University of Ottawa Fear of Cancer Recurrence Colloquium attendees (2016). From normal response to clinical problem: definition and clinical features of fear of cancer recurrence. Supportive care in cancer : official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer, 24(8), 3265–3268. https://doi.org/10.1007/s00520-016-3272-5
4. Dinkel, A., Marten-Mittag, B., & Kremsreiter, K. (2021). Association Between Daily Worry, Pathological Worry, and Fear of Progression in Patients With Cancer. Frontiers in psychology, 12, 648623. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.648623
5. https://www.bcna.org.au/media/4167/bcna-fact-sheet-fear-of-cancer-recurrence-jan-2017.pdf
6. Alabdaljabar, M. S., Muhsen, I. N., Knight, J. M., Syrjala, K. L., & Hashmi, S. K. (2021). Free of malignancy but not of fears: A closer look at Damocles syndrome in survivors of hematologic malignancies. Blood reviews, 48, 100783. https://doi.org/10.1016/j.blre.2020.100783
7. Bergerot, C. D., Philip, E. J., Bergerot, P. G., Siddiq, N., Tinianov, S., & Lustberg, M. (2022). Fear of cancer recurrence or progression: what is it and what can we do about it?. American Society of Clinical Oncology Educational Book, 42, 18-27.
8. Coutts‐Bain, D., Sharpe, L., Pradhan, P., Russell, H., Heathcote, L. C., & Costa, D. (2022). Are fear of cancer recurrence and fear of progression equivalent constructs?. Psycho‐Oncology, 31(8), 1381-1389.
9. Cincidda, C., Pizzoli, S. F. M., & Pravettoni, G. (2022). Remote psychological interventions for fear of cancer recurrence: scoping review. JMIR cancer, 8(1), e29745.
10. Smith, A. B., Costa, D., Galica, J., Lebel, S., Tauber, N., van Helmondt, S. J., & Zachariae, R. (2020). Spotlight on the Fear of Cancer Recurrence Inventory (FCRI). Psychology research and behavior management, 13, 1257–1268. https://doi.org/10.2147/PRBM.S231577
11. Hall, D. L., Jimenez, R. B., Perez, G. K., Rabin, J., Quain, K., Yeh, G. Y., … & Peppercorn, J. M. (2019). Fear of cancer recurrence: a model examination of physical symptoms, emotional distress, and health behavior change. Journal of oncology practice, 15(9), e787-e797.