Bezsenność – diagnozowanie, przyczyny, skutki i leczenie bezsenności
Bezsenność, to jeden z ważnych problemów współczesnego świata, ale zgodnie z aktualną wiedzą są skuteczne metody leczenia bezsenności. Sen, to jeden z podstawowych procesów biologicznych, na który przeznaczamy 1/3 naszego życia. W trakcie snu regeneruje się mózg i cały nasz organizm – co oznacza, że sen jest nam niezbędny do prawidłowego funkcjonowania.
Według dostępnej literatury bezsenność (spełniająca kryteria diagnostyczne) dotyka 9 -15 % dorosłych osób a około 15 – 20 % dorosłych zgłasza przemijające problemy ze snem.
Nie mogę zasnąć! – czym jest bezsenność i kiedy ją diagnozujemy
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 bezsenność definiowana jest jako:
- zakłócenia w zasypianiu lub utrzymaniu snu lub zła jakość snu,
- zakłócenia te występują co najmniej trzy razy w tygodniu przez okres jednego miesiąca,
- osoba dotknięta bezsennością nadmiernie koncentruje się na zaburzeniach snu i zamartwia się negatywnymi konsekwencjami braku snu,
- ilość /jakość snu jest niezadowalająca i w konsekwencji wywołuje napięcie i zakłóca normalne funkcjonowanie pacjenta;
Według klasyfikacji DSM-5 oraz ICSD-3 czas trwania zakłóceń wymagany do postawieniu diagnozy bezsenności wynosi 3 miesiące.
Ze względu na czas trwania wyróżniamy:
- bezsenność przygodną – trwa kilka dni i najczęściej spowodowana jest pracą zmianową, nagłym stresem czy zmianą strefy czasowej; nie jest stanem chorobowym, jest fizjologiczną reakcją,
- bezsenność krótkotrwała – trwa do 3 tygodni i może być spowodowana np. przewlekłym stresem lub otrzymaniem diagnozy choroby somatycznej; nie jest stanem chorobowym, jest fizjologiczną reakcją,
- bezsenność przewlekła – trwa powyżej 1 miesiąca; jest stanem chorobowym,
Podstawowym sposobem diagnozowania bezsenność jest wywiad. Ważnym narzędziem jest również tzw. dziennik snu. Dostępne są także badania kwestionariuszowe jak np. Ateńska Skala Bezsenności.
Przyczyny bezsenności
Wśród najczęstszych przyczyn bezsenności, dostępna literatura wymienia następujące czynniki:
- zaburzenia psychiczne i choroby psychiczne (szczególnie depresja i zaburzenia lękowe),
- uzależnienia (od alkoholu, leków nasennych, leków uspokajających),
- choroby somatyczne (szczególnie związane z przewlekłym bólem),
- pierwotne zaburzenia snu.
Zgodnie z trzyczynnikowym modelem bezsenności Speilmana istnieją czynniki predysponujące, wyzwalające i utrwalające bezsenność:
- czynniki predysponujące – genetyczne, osobowościowe, rodzinne, wiek, płeć, występowanie chorób psychicznych,
- czynniki wyzwalające – stresujące wydarzenia życiowe, problemy rodzinne, zdrowotne, choroby somatyczne, praca zmianowa, brak higieny snu, nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- czynniki utrwalające – dysfunkcyjne/nieprawidłowe przekonania na temat snu i nieprawidłowe strategie behawioralne mające pomóc w radzeniu sobie z bezsennością (np. drzemki w ciągu dnia, długie leżenie w łóżku, spożywanie alkoholu).
Skutki braku snu
- pogorszenie uwagi i koncentracji,
- zwiększenie ilości popełnianych błędów,
- spowolnienie reakcji,
- pogorszenie jakości życia,
- mniejsza aktywność komórek NK (naturalnych zabójców),
- wyższe stężenie hormonu stresu (kortyzolu),
- zwiększone ryzyko chorób sercowo – naczyniowych, szczególnie zawału mięśnia sercowego, nadciśnienia tętniczego i przewlekłej niewydolności serca,
- jest czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2,
- zwiększenie ryzyka rozwinięcia się zaburzeń depresyjnych,
- większa ilość zwolnień lekarskich,
- zwiększone ryzyko wypadków drogowych i wypadków w pracy.
Leczenie bezsenności
Terapia poznawczo – behawioralna zaburzeń snu (CBT-I)
Dostępna literatura wskazuje, że Terapia poznawczo – behawioralna (CBT-I) jest zalecana jako metoda pierwszego wyboru w leczeniu przewlekłej bezsenności. Badania dotyczące skuteczności CBT-I wskazują, że około 70 – 80% pacjentów uzyskuje trwałą poprawę w zakresie snu. CBT-I jest krótkoterminową metodą leczenia bezsenności, zakładającą od 6 – 10 sesji terapeutycznych. Celem interwencji jest poprawa snu pacjenta.
CBT-I składa się z interwencji:
- behawioralnych
- higiena snu (regularne pory snu, wieczorna rutyna, która wspiera sen, brak drzemek w ciągu dnia, zmniejszenie ilości kofeiny i nikotyny, ograniczenie spożycia alkoholu, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna, odpowiednia temperatura w sypialni, wietrzenie sypialni, zmniejszenie ilości światła i hałasu w sypialni, wygodnie łóżko),
- technika kontroli bodźców – łóżko jako miejsce wyłącznie do snu lub seksu, wszelkie inne aktywności (np. czytanie, oglądanie telewizji) mają odbywać się poza łóżkiem, stałe godziny wstawania i kładzenia się spać,
- ograniczenie czasu – ograniczenie czasu spędzanego w łóżku do rzeczywistego czasu snu,
- poznawczych
- praca nad zmianą dysfunkcjonalnych przekonań dotyczących snu dzięki technikom poznawczym, np. psychoedukacja, identyfikacja zniekształceń w myśleniu, restrukturyzacja poznawcza,
- trening relaksacyjny
- progresywna relaksacja mięśni Jacobsona, trening autogenny Schultza, medytacje,
Farmakoterapia
Leczeniem farmakologicznym bezsenności zajmują się lekarze, najlepiej udać się na konsultację do lekarza psychiatry. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Badań Nad Snem leki powinny być stosowane dopiero po zastosowaniu CBT-I lub w sytuacji, gdy nie jest ona dostępna.
Źródła:
- Fornal-Pawłowska, M., & Szelenberger, W. (2013). Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu bezsenności przewlekłej. Psychiatria Polska, 47(2).
- Fornal-Pawłowska M., Walacik-Ufnal E., Pokonaj bezsenność w 6 krokach z terapią poznawczo – behawioralną, Wydawnictwo Poligraf, 2020
- Grabowski, K. (2011). Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności. Psychiatria, 8(2), 53-63.
- Szelenberger W. (2003). Standardy leczenia bezsenności Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2003, 1, 5-16
- Walacik-Ufnal, E. (2015). Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu bezsenności. Psychiatria, 12(2), 90-98.
- Riemann, D., Baglioni, C., Bassetti, C., Bjorvatn, B., Dolenc Groselj, L., Ellis, J. G., … & Spiegelhalder, K. (2017). European guideline for the diagnosis and treatment of insomnia. Journal of sleep research, 26(6), 675-700.
- Skalski, M. (2014). Bezsenność-patogeneza i leczenie. Kosmos, 63(2), 233-243.
- https://goodsleeper.pl/artykuly/
Jeżeli chcesz umówić się na konsultację, zajrzyj do zakładki “umów się”
